Μύθοι και πραγματικότητα στο Βυζάντιο
Η Βυζαντινή διπλωματία
από την Αλεξάνδρα Σταματελοπούλου και την Παναγιώτα Φλώρου
Η Βυζαντινή αυτοκρατορία άντεξε από τις ξένες επιδρομές πάνω από μια χιλιετία κι αυτό το οφείλει στην εξωτερική πολιτική της. Η εξωτερική πολιτική χωρίζεται σε δύο μεγάλες κατηγορίες, στον πόλεμο και τη διπλωματία. Η διπλωματία αποτελείται από όλες τις ενέργειες που κάνει μια χώρα προς τα άλλα κράτη, για να προωθήσει ή να διαφυλάξει τα συμφέροντά της, χωρίς όμως να καταφύγει στα όπλα. Η συγκεκριμένη πολιτική ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής ανάμεσα στους βυζαντινούς αυτοκράτορες (ή τουλάχιστον στους πιο «πετυχημένους»). Οι βυζαντινοί τη θεωρούσαν ένα είδος επιστήμης κι είχαν συνταχθεί βυζαντινές πραγματείες, οι οποίες είτε ολόκληρες είτε σε ένα μέρος τους ήταν αφιερωμένες στη διπλωματία και στην πολιτική κι έδιναν οδηγίες για το χειρισμό δύσκολων πολιτικών καταστάσεων. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί και η «Έκθεσις της βασιλείου τάξεως» (*) του αυτοκράτορα του Κωνσταντίνου Ζ’ του Πορφυρογέννητου. Η διπλωματία επηρεασμένη από τη Ρώμη και την ελληνιστική Ανατολή και «γεννημένη» από τον απολυταρχικό χαρακτήρα του κράτους ήταν αρκετά αποτελεσματική χάρη στις λαμπερές και στις σκοτεινές μεθόδους της…
(*) Ένα χειρόγραφο, που φημολογείται, ότι το έγραψε ο Κων/νος ο Ζ’ ο Πορφυρογέννητος κι αναφέρει και κανόνες διπλωματίας. Βρίσκεται τώρα στο Πανεπιστήμιο της Λειψίας.
(*) Ένα χειρόγραφο, που φημολογείται, ότι το έγραψε ο Κων/νος ο Ζ’ ο Πορφυρογέννητος κι αναφέρει και κανόνες διπλωματίας. Βρίσκεται τώρα στο Πανεπιστήμιο της Λειψίας.
Προσηλυτισμός – Εκχριστιανισμός
Πολλές φορές, η κατάκτηση περιοχών σηματοδοτούσε και τον ερχομό ιεραποστόλων στις περιοχές αυτές (βλ. εικόνα: Οι Κύριλλος και Μεθόδιος που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στον εκχριστιανισμό των Σλάβων), για να διδάξουν τον λόγο του Κυρίου. Με αυτόν τον τρόπο, το Βυζάντιο πετύχαινε τη δημιουργία πολιτισμικών σχέσεων με τις άλλες χώρες, καθώς επίσης και την «εξαγωγή» των βυζαντινών πνευματικών και κοινωνικών προτύπων. Δημιουργούνται ακόμα στέρεες βάσεις για την παραμονή των Βυζαντινών στα κατακτημένα εδάφη, καθώς η κατεκτημένη χώρα εξαρτάται από την αυτοκρατορία πολιτιστικά και θρησκευτικά.
Διαφανείς μέθοδοι - Πρεσβείες
Στη βυζαντινή εποχή, οι πρεσβείες δεν ήταν μόνιμες, αλλά αποτελούνταν από πρεσβευτές, οι οποίοι ήταν σεβαστά πρόσωπα και κανένας δεν είχε το δικαίωμα να τα βλάψει. Στην μεσοβυζαντινή, περίοδο υπεύθυνος για την υποδοχή των ξένων πρεσβευτών ήταν ο λογοθέτης του δρόμου, που μαζί με τους χαρτουλαρίους του δρόμου μεριμνούσαν για το ασφαλές ταξίδι των ξένων στην πρωτεύουσα. Τη διαμονή τους και την κάλυψη των αναγκών τους αναλάμβαναν ο «κουράτωρ» κι ο «από τον βαρβάρων».
Οι πρέσβεις περίμεναν μερικές μέρες και μετά οδηγούνταν από τον λογοθέτη του δρόμου στον αυτοκράτορα. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδρομής, οι απεσταλμένοι περνούσαν μέσα από τις καλύτερες αίθουσες του παλατιού, διακοσμημένες με πολύτιμα σκεύη. Για το χρονικό διάστημα που οι ξένοι έμεναν στην Πόλη, το παλάτι δανειζόταν κοσμήματα, είδη χρυσοχοϊκής και χρυσοκέντητες κουρτίνες από εκκλησίες. Παράδειγμα αποτελεί η Υπεραγία Θεοτόκος του Φάρου που παρείχε στο παλάτι γιρλάντες πολυελαίων με ασημένιες αλυσίδες, ένα σταυρό κι ένα χρυσό περιστέρι. Η Αγία Σοφία, για παράδειγμα, παραχωρούσε τη χορωδία της, της οποίας τα μέλη ήταν ντυμένα ανάλογα με την περίσταση. Επιπρόσθετα, στον εντυπωσιασμό των πρεσβευτών χρησίμευαν και διάφορες μηχανές, όπως τα τεχνητά χρυσά λιοντάρια που χαιρετούσαν τους ξένους (βλ. εικόνα: Προσφορά δώρων σε άρχοντες ξένων χωρών).
Όταν έφταναν μπροστά στον αυτοκράτορα, εκείνος απλώς παρατηρούσε τους ξένους κι άφηνε το λογοθέτη του δρόμου να τους ρωτήσει για τον σκοπό της επίσκεψής τους. Αυτή η πολιτική στόχευε στη δημιουργία δέους και θρησκευτικού θαυμασμού προς το πρόσωπο του αυτοκράτορα.
Όμοια ετοιμάζονταν κι οι βυζαντινές πρεσβευτικές αποστολές. Οι βυζαντινοί πρέσβεις δώριζαν πολύτιμα αντικείμενα στους ανώτατους ξένους αξιωματούχους που έπαιρναν μέρος στις διαπραγματεύσεις. Παράλληλα, όμως, οι πρεσβείες λειτουργούσαν κι ως κατάσκοποι(*), παρατηρώντας τα ξένα κράτη και καταγράφοντας τα τρωτά και άτρωτά τους σημεία.
(*)Τον ρόλο του κατάσκοπου διαδραμάτιζαν κι οι βυζαντινές εμπορικές αποστολές.
Οι πρέσβεις περίμεναν μερικές μέρες και μετά οδηγούνταν από τον λογοθέτη του δρόμου στον αυτοκράτορα. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδρομής, οι απεσταλμένοι περνούσαν μέσα από τις καλύτερες αίθουσες του παλατιού, διακοσμημένες με πολύτιμα σκεύη. Για το χρονικό διάστημα που οι ξένοι έμεναν στην Πόλη, το παλάτι δανειζόταν κοσμήματα, είδη χρυσοχοϊκής και χρυσοκέντητες κουρτίνες από εκκλησίες. Παράδειγμα αποτελεί η Υπεραγία Θεοτόκος του Φάρου που παρείχε στο παλάτι γιρλάντες πολυελαίων με ασημένιες αλυσίδες, ένα σταυρό κι ένα χρυσό περιστέρι. Η Αγία Σοφία, για παράδειγμα, παραχωρούσε τη χορωδία της, της οποίας τα μέλη ήταν ντυμένα ανάλογα με την περίσταση. Επιπρόσθετα, στον εντυπωσιασμό των πρεσβευτών χρησίμευαν και διάφορες μηχανές, όπως τα τεχνητά χρυσά λιοντάρια που χαιρετούσαν τους ξένους (βλ. εικόνα: Προσφορά δώρων σε άρχοντες ξένων χωρών).
Όταν έφταναν μπροστά στον αυτοκράτορα, εκείνος απλώς παρατηρούσε τους ξένους κι άφηνε το λογοθέτη του δρόμου να τους ρωτήσει για τον σκοπό της επίσκεψής τους. Αυτή η πολιτική στόχευε στη δημιουργία δέους και θρησκευτικού θαυμασμού προς το πρόσωπο του αυτοκράτορα.
Όμοια ετοιμάζονταν κι οι βυζαντινές πρεσβευτικές αποστολές. Οι βυζαντινοί πρέσβεις δώριζαν πολύτιμα αντικείμενα στους ανώτατους ξένους αξιωματούχους που έπαιρναν μέρος στις διαπραγματεύσεις. Παράλληλα, όμως, οι πρεσβείες λειτουργούσαν κι ως κατάσκοποι(*), παρατηρώντας τα ξένα κράτη και καταγράφοντας τα τρωτά και άτρωτά τους σημεία.
(*)Τον ρόλο του κατάσκοπου διαδραμάτιζαν κι οι βυζαντινές εμπορικές αποστολές.
Επιγαμίες
Για να εξασφαλίσουν καλές σχέσεις, οι Βυζαντινοί πάντρευαν κόρες αξιωματούχων ή και ακόμα του αυτοκράτορα με ηγεμόνες ξένων κρατών. Οι ηγεμόνες, από την άλλη πλευρά, συμφωνούσαν, αρκετές φορές ζητούσαν κι οι ίδιοι τον γάμο με βυζαντινές πριγκίπισσες, γιατί το θεωρούσαν ένα είδος τιμής (βλ. εικόνα: Γάμος ανάμεσα σε ξένο ηγεμόνα και βυζαντινή πριγκίπισσα).
Σε αυτό το σημείο, θα πρέπει να αναφερθεί ένας άλλος τρόπος που υιοθέτησαν οι Βυζαντινοί για τη σύσφιξη σχέσεων με τα υπόλοιπα βασίλεια: η απονομή τίτλων ή η φοίτηση σε βυζαντινά πανεπιστήμια και σχολεία σε σημαντικά πρόσωπα των άλλων χωρών, τα οποία κολακεύονταν από την τιμή που τους δόθηκε. Συμπεραίνουμε, λοιπόν, ότι ο συσχετισμός ενός ανθρώπου με το Βυζάντιο κάθε άλλο παρά επιζήμιος δεν ήταν (βλ. ακόλουθη εικόνα: Τάξη με παιδιά ξένων και βυζαντινών αρχόντων σε βυζαντινά σχολεία).
