Μύθοι και πραγματικότητα στο Βυζάντιο

Η αρχιτεκτονική στο Βυζάντιο από την Αθηνά Στεφανή, τη Σοφία Τεκτονίδου και την Ελένη Χαραλαμπίδη

Picture
Κάποτε ο Βιτρούβιος, ο γνωστός Ρωμαίος αρχιτέκτονας και μηχανικός, είχε συγκρίνει τους συγχρόνους του με τους αρχαίους Έλληνες, λέγοντας πως και οι Ρωμαίοι ήταν εξίσου μεγάλοι αρχιτέκτονες με τους τελευταίους. Όχι μόνο είχε δίκιο με τη σύγκρισή του αυτή, αλλά το σημαντικό είναι πως η ιδεαλιστική, λαμπρή, με υψηλό χαρακτήρα και μνημειώδη κτήρια, βυζαντινή αρχιτεκτονική που ακολούθησε στους επόμενους αιώνες επιβεβαίωσε την άποψη πως η τέχνη στο Βυζάντιο όχι μόνο προχώρησε τη ναοδομία και την κατασκευή κτηρίων ένα μεγάλο βήμα μπροστά, αλλά κυρίως άσκησε τεράστια επίδραση στον κόσμο εκτός της βυζαντινής αυτοκρατορίας.
Η βυζαντινή τέχνη, όπως κι η τέχνη της εποχής μας, ήταν αποτέλεσμα μιας ριζικής αλλαγής των αξιών, καθώς η χριστιανική εποχή στις αρχές της υπήρξε μια περίοδος ανατροπών για τον πολιτισμό, πράγμα που συνετέλεσε στην τολμηρή σύλληψη μεγαλόπρεπων ναών, όπως είναι η Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη, ο Άγιος Δημήτριος στη Θεσσαλονίκη ή ο Άγιος Μάρκος στη Βενετία.
Μπορούμε, λοιπόν, να κατατάξουμε τη βυζαντινή τέχνη σε τρεις περιόδους: την πρωτοβυζαντινή (640-843 μ.Χ.), τη μεσοβυζαντινή (843-1204 μ.Χ.) και την υστεροβυζαντινή περίοδο (1204-1453 μ.Χ.), με κριτήριο τα ιστορικά γεγονότα που σημάδεψαν καθεμία από αυτές τις εποχές.
Κατά την πρωτοβυζαντινή περίοδο, δύο είναι οι βασικοί αρχιτεκτονικοί τύποι: η βασιλική, παλαιοχριστιανικός τύπος ναού που επιβιώνει με ορισμένες αλλαγές, κι η τρουλαία βασιλική που αποτελεί εξέλιξη της βασιλικής με χρήση τρούλου για την κάλυψη του κεντρικού τμήματός της. Χαρακτηριστικοί για τη μεσοβυζαντινή εποχή είναι ο σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο, ο οκταγωνικός κι ο αγιορείτικος τρίκογχος τύπος ναού, ενώ την υστεροβυζαντινή περίοδο χαρακτηρίζουν οι παραλλαγές των αρχιτεκτονικών τύπων των προηγούμενων περιόδων.
Η μεταφυσική του νεοπλατωνισμού που αποτέλεσε και το φιλοσοφικό υπόβαθρο του χριστιανικού δόγματος ευνοούσε μια νέα σύλληψη του ωραίου, κάτι που ήταν άλλωστε διάχυτο και στην κατασκευαστική επιδεξιότητα, τόσο των δημόσιων, όσο και των ιδιωτικών κτηρίων στο Βυζάντιο. Από τα λαμπρά δημόσια κτήρια, τα σπουδαιότερα ήταν το Σενάτο (έδρα της Συγκλήτου), το Πρυτανείο, το Καπιτώλιο, το Πραιτώριο το Μέγα, έδρα του έπαρχου, και το Κριαιστώριο, ένα είδος γενικού Λογιστήριου. Ακόμα, διάφορα ιδιωτικά οικοδομήματα, με αρμονικά συμπλέγματα οικοδομημάτων, κήπους και πάρκα, όπως του Ανθέμιου, του Αντίοχου, του Πρόγου και πολλών άλλων επιφανών αντρών, αποτέλεσαν αρχιτεκτονικά επιτεύγματα της εποχής τους.
Εν ολίγοις, η βυζαντινή αρχιτεκτονική συντέλεσε στην ανάπτυξη των ύστερων ρυθμών της Ευρώπης, για τους οποίους το πιθανότερο είναι, πως χωρίς το δικό της πέρασμα στην «Ιστορία» θα ήταν λιγότερο δυναμικοί και προσκολλημένοι στις αρχαιοελληνικές φόρμες.


Πηγές:
Baynes Ν.Η.– Moss H.St.L.B., Bυζάντιο - Εισαγωγή στον βυζαντινό πολιτισμό
Mango C., Byzantine Architecture
Louis Bertrand, La Grèce du soleil et du paysage
http://archaeology.arch.uoa.gr/diagramma_IA14.htm